AVUKAT ZAFER ŞENEL

6100 sayılı HUKUK MUHAKEMELERİ KANUNU ÇERÇEVESİNDE

TENSİP TUTANAĞINDA ve ÖN İNCELEME TUTANAĞINDA

YER ALACAK HUSUSLAR

1. Genel Açıklama

6100 sayılı HMK’da (HUMK döneminde uygulanan ancak o dönemde de Kanunda açıkça düzenlenmemiş) “tensip tutanağı” hususunda bir düzenleme bulunmamaktadır. Tensip tutanağı düzenlemek bir kanunî zorunluluk olmasa da, gerek yargısal alışkanlıklarımız gerekse yargılamanın yol haritasını çizmesi bakımından yararlı bir uygulamadır. 6100 sayılı HMK yürürlüğe girdiğinde eskisi kadar ayrıntılı olmayan daha basit bir tensip tutanağı düzenlenecektir.

Tensip tutanağı dışında, ayrıca “ön inceleme” aşamasının sonunda bir ön inceleme tutanağı düzenlenmelidir. Bu ön inceleme tutanağı bir tensip tutanağı değildir; ayrı bir tutanaktır. Aşağıda her iki tutanakta yer alması gereken hususlar kısaca açıklanacaktır.

Tutanaklarda yer alması gereken hususlardan önce, yargılamada aşama aşama yapılması gereken hususlar aşağıda belirtilmiştir:

1. Dava dilekçesi kabul edilerek, bu konuda bir eksiklik olup olmadığı iyice araştırılmalıdır (harç, avans, dilekçenin unsurları vs.). Bu dilekçeyle birlikte kesinlikle duruşma günü verilmemelidir. Ön inceleme için duruşma günü ancak dilekçelerin tekemmülünden sonra verilecektir.
2. Dilekçeler karşılıklı verildikten sonra hâkim, tüm dilekçeleri okumalı, ana iddia, savunma ve uyuşmazlık noktalarını önceden tespit edip not etmelidir. Dilekçelerin somutlaştırma yüküne uygunluğuna, dilekçede delillerle bağlantı kurulup kurulmamasına özellikle dikkat edilmelidir. Bu arada dilekçelerde eksiklik olup olmadığı, yazılı belgelerin tam olarak verilip verilmediği, başka yerden getirilecek belgelere ilişkin bilgilerin verilip verilmediği kontrol edilmelidir.
3. Eğer dosya üzerinden karar verilmesi mümkünse (dava şartları ve ilk itirazlarla ilgili), dosya üzerinden ön inceleme tamamlanıp gerekli kararlar verilmelidir.
4. Dosya üzerinden karar verilmesi mümkün değilse, ön inceleme duruşması açılmalı, gerekli inceleme yapılmalıdır. Ön inceleme için duruşma gününün tüm dilekçe aşamaları tamamlandıktan sonra verilmesi zorunludur.
5. Ön incelemede davanın devamı yönünde bir sonuç ortaya çıkarsa, yargılamaya devam edileceğinden tahkikat için duruşma günü verilmelidir. Tahkikat için duruşma günü ön inceleme tutanağının sonuna yazılabileceği gibi, bu konudaki gün belirleme daha sonraya da bırakılıp ayrıca tebliğ edilebilir.
6. Tahkikat duruşmalarında kural olarak yazılı deliller toplanmaz (çünkü, bunların daha önce tamamlanmış olması gerekir), gereksiz işlemler yapılmaz, tanık, bilirkişi, keşif işlemleri, isticvap ve diğer tahkikat işlemleri gerçekleştirilir. Yeni sistemde tahkikatta kesinlikle gereksiz duruşma yapılamamalı, bir bilginin, belgenin beklenmesine matuf duruşma açılmamalıdır.
7. Tahkikat tamamlanınca taraflara son diyecekleri sorulup hüküm verilecektir.

2. Tensip Tutanağında Yer Alması Gereken Hususlar

Dava açıldığında davanın başında tensip tutanağında sırasıyla şu hususlara yer verilmelidir:

1. Davanın kabulü ile dava dilekçesinin tam olup olmadığı belirtilmeli, değilse davacıya HMK m. 119’a göre süre verilmeli, dava dilekçesinin tebliği ile dilekçelerin karşılıklı verilmesine ilişkin açıklamaya yer verilmelidir
2. Davanın ne tür bir dava olarak açıldığı belirtilmelidir
3. Davanın hangi yargılama usulüne tâbi olduğu (yazılı ya da basit) belirtilmelidir
4. Tarafların HMK m. 121 ve 129/2 gereğince delil olarak gösterdikleri belgeleri dilekçelerine ekleyerek vermeleri ile başka yerden getirilecek belgelere ilişkin gerekli bilgileri vermeleri, davacının delilleri için gider avansının kullanılacağı, davalının gerekiyorsa tespit edilecek delil avansını da yatırması, taraflar bunları yapmadıkları takdirde ancak HMK m. 140/5 gereğince ön incelemede bu konudaki eksiklikleri tamamlayacakları, aksi halde bu delillerinden vazgeçmiş sayılacakları (çünkü, sonradan delil ibrazı HMK m. 145 çerçevesinde sınırlı ve zorunlu hallerde mümkün olacaktır), belirtilmelidir
5. Dilekçelerin tamamlanmasından sonra (yazılı yargılama usulünde dört dilekçe, basit yargılama usulünde iki dilekçe), ön incelemenin duruşmalı yapılıp yapılmayacağına karar verileceği; ön incelemenin duruşmalı yapılmasına karar verilmesi halinde duruşma tarihinin dilekçelerin tamamlanmasından sonra belirleneceği ve avanstan karşılanarak bildirileceği
6. Ön incelemede yargılamaya devam edilmesine karar verilmesi halinde, ön incelemenin sonunda ya da daha sonra tahkikat duruşması için gün verileceği
7. Tahkikat duruşmasının başında varsa esasa ilişkin süreler (hakdüşürücü süreler ile zamanaşımı süreleri) hakkında karar verileceği, değilse yargılamaya devam edileceği.

Yukarıdaki hususlar tek tek sırası ile tensip tutanağına baştan geçirilmeli ve her aşamadan buna uygun davranılmalıdır.

3. Ön İnceleme Tutanağında Yer Alması Gereken Hususlar

Ön inceleme tutanağı ön incelemenin sonunda düzenlenmelidir. Eğer ön inceleme, duruşmasız yapılıyorsa, duruşma yapmadan, duruşmalı yapılıyorsa duruşmanın sonunda bu tutanak tutulacaktır. Eğer ön incelemenin sonunda, örneğin davanın reddi şeklinde bir karar verilecekse, tutanağın ardından, dava hakkında karar verilerek dava sonuçlandırılacaktır. Yani bu durumda da öncelikle en azından kısa bir ön inceleme tutanağı mevcut olmalıdır. Ön inceleme, zorunlu hallerde iki duruşma şeklinde yapılacaksa, ilk duruşma sonunda ön incelemenin hangi sebeple tek duruşmada tamamlanmadığı belirtilerek yeni bir duruşma günü tespit edilmeli, yapılacak ikinci duruşmada bu tutanak tutulmalıdır. Her duruşmada ayrı tutanak tutmak gerekli değildir.

Ön inceleme tutanağı tutulup altı, hâkim, katip ve taraf (veya vekillerince) imzalanır, imzadan imtina eden varsa bunun gerekçesi yazılır.

Ön inceleme tutanağında yer alması gereken hususlar sırasıyla şunlardır ve tutanağa paragraflar şeklinde değil, anlaşılması ve doğru uygulanması için madde numaraları ile geçirilmesi yerinde olacaktır:

1. Ön incelemenin duruşmalı yapılıp yapılmadığı, ön inceleme duruşmalı yapılıyorsa, duruşmaya taraflardan hangisinin katıldığı ya da mazeretinin bulunup bulunmadığı,
2. Dava şartlarının mevcut olup olmadığı, eksiklik varsa ne tür işlem yapıldığı,
3. İlk itiraz bulunup bulunmadığı ve ne tür bir işlem yapıldığı,
4. Davacının iddialarının ve bunların dayanaklarının özetle neler olduğu,
5. Davalının savunmalarının ve bunların dayanaklarının özetle neler olduğu,
6. Tarafların uyuşmazlık noktalarının ana başlıklarıyla nelerden ibaret bulunduğu (bu husus özellikle önemlidir, çünkü kural olarak tahkikat bu hususlar esas alınarak yürütülecektir),
7. Tarafların sunmadıkları belgelerin neler olduğu, dilekçelerinde belirttikleri tüm yazılı belgeler sunup sunmadıkları, ayrıca başka yerden getirilecek delillere ilişkin hususlarda vermedikleri bilginin bulunup bulunmadığı ve ne şekilde işlem yapıldığı,
8. Ön incelemede yapılması gereken diğer işlemler hakkında nelerin yapıldığı ve verilmesi gereken kararların verilip verilmediği,
9. İddia ya da savunmasını genişleten taraf olup olmadığı, (artık iddia ve savunmanın genişletilmesi ancak açıkça mümkün olduğundan) karşı tarafın muvafakatı olup olmadığı (bu konuda özellikle 139. maddeye dikkat edilmelidir),
10. Tarafların sulhe teşvik edildikleri ve sonuçlarının ne olduğu (burada özellikle hangi tarafın sulh olmak istediğinin hangisinin olmak istemediğinin belirtilmesi, yargılamada kötüniyetli hareket ve sonuçları bakımından yararlı olabilir)
11. Eğer hâkim tahkikata geçmek bakımından ya da dosyanın incelenmesi bakımından bir sorun görmüyorsa, ilk tahkikat duruşma gününü de ön inceleme duruşma tutanağına geçirebilir ya da tahkikat için duruşma gününün sonradan bildirileceğini tutanakta belirtebilir.